Przykłady częściej stosowanych w obrabiarkach mechanizmów do zamiany ruchu obrotowego na ruch prostoliniowy przedstawia rys. 19-10. Rysunki a i i? przedstawiają dwie odmiany mechanizmu śruba-nakrętka. W pierwszym przypadku śruba wykonuje ruch obrotowy, a nakrętka przesuwa się, natomiast w drugim przypadku ruch obrotowy wykonuje nakrętka, a przesuwa się śruba łącznie z organem roboczym obrabiarki (np. stołem frezarki uniwersalnej).
Prędkość ruchu prostoliniowego jest równa gdzie: n – prędkość obrotowa wałka nape.dzającego mechanizm w obr/ /min, 2t i z2 – liczby zębów przekładni zębatej, P – skok gwintu śruby w mm.
Nakrętki mogą być pełne, segmentowe lub dzielone (otwierane). Zarys gwintu jest z reguły trapezowy. Cechą charakterystyczną tego mechanizmu jest samohamowność oraz przekształcanie względnie szybkie ruchu obrotowego na powolny ruch prostoliniowy.
Mechanizm koło zębate-zębatka jest pokazany na rys. 19-1 lc. Przy zastosowaniu tego mechanizmu ruch prostoliniowy może wykonać bądź zębatka (gdy koło zębate obraca się, lecz jego oś obrotu nie zmienia położenia), bądź koło zębate (rys. d) toczące się po nieruchomej zębatce (np. przesuw suportu tokarki od wałka pociągowego).
Prędkość przesuwu zębatki lub koła zębatego jest równa gdzie: m – moduł koła zębatego i zębatki w mm, z – liczba zębów koła zębatego, n – prędkość obrotowa koła zębatego w obr/min.
Mechanizm korbowy przedstawiony jest na rys. e. W tarczy korbowej wykonany jest (wzdłuż średnicy) kanałek, w którym znajduje się kamień zabierakowy przesuwany śrubą na określoną wartość promienia R. Suwak połączony korbowodem z kamieniem wykonuje ruch prostoliniowo- -zwrotny. Skok suwaka L jest równy 2R, natomiast maksymalna prędkość przesuwu suwaka występująca w jego środkowym położeniu wynosi gdzie: n – prędkość obrotowa tarczy korbowej w obr/min.